Ks. Tomasz Zmarzły
SANKTUARIUM MATKI BOŻEJ ŁASKAWEJ SZCZAWORYŻ
SZCZAWORYŻ -to niewielka miejscowość województwa świętokrzyskiego, usytuowana na granicy Szanieckiego Parku Krajobrazowego. Położona jest przy trassie Busko-Zdrój–Stopnica, w odległości 6, 5 km na południowy wschód od Buska-Zdroju. W średniowieczu była to duża osada i jeden z największych grodów w Polsce. Pozostałością z tego czasu jest grodzisko na Górze Kapturowej, zwane Szwedzkimi Wałami.
Jak opisała Iwona Płonka, z dotychczasowych badań archeologicznych wynika, że na tym terenie funkcjonowały w średniowieczu dymarki do wytopu żelaza, stąd wydobywano też kamień do żarna, w którym mielono zboże, wyrabiano tu też produkty z żelaza. O historycznej spuściźnie tego terenu świadczą liczne znaleziska, m.in. przedmioty uzbrojenia (groty, noże z żelaza, dłuta i części stroju rycerskiego). Nie można pominąć też licznie odkrytych naczyń ceramicznych. Te znaleziska ceramiczne przyczyniły się m.in. do określenia chronologii grodu, którą badacze zamknęli między IX a XII w. Pierwsze wzmianki o wsi Szczaworyż pochodzą z przełomu XII/XIII wieku. Jak opisuje ks. Jan Wiśniewski, Pełka lub Fulko biskup krakowski w 1190 r. wraz ze swą kapitułą nadaje wówczas świeżo ufundowanemu klasztorowi w Busku, dziesięcinę ze swojego stołu w postaci dwóch wiosek – Szirnik (Żernik) i Szczeworzysza (Szczaworyża). Na terytorium parafii leżą dziś sołectwa: Szczaworyż, Żerniki Górne, Pęczelice, Konary, Skotniki Małe, Skotniki Duże, Sułkowic, Błoniec i Nowa Wieś.
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY ŚW. JAKUBA APOSTOŁA
FUNDACJA ŚWIĄTYNI
Najstarsze informacje dotyczące kościoła parafialnego pw. św. Jakuba Apostoła w Szczaworyżu pochodzą z przekazu Jana Długosza, który w Liber beneficiorum napisał, że we wsi stał kościół drewniany pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła i św. Leonadra. Z przekazu tego wynika, że Szczaworyż w 1126 r. był już parafią.
Na temat fundacji świątyni autorzy podają sprzeczne niekiedy ze sobą informacje i wykazują rożne datowanie. Według ks. Jana Wiśniewskiego drewniana świątynia została zastąpiona murowaną, sklepioną, z dwoma kaplicami sklepionymi, pod wezwaniem św. Jakuba Większego. Ciekawym dokumentem z ok. 1430 r. jest znajdujący się na cmentarzu grzebalnym słup kamienny ze wzmianką o fundacji kościoła. Niektóre archiwalia podają, że pierwotna, drewniana budowla spłonęła ok. 1598 r. i zastąpiono ją murowaną, którą zaczęto wznosić ok. 1601 r. i ukończono ok. 1630 roku. Z odkrytego fragmentu inskrypcji umieszczonej na ścianie przy prezbiterium wiadomo dokładnie, że świątynia została konsekrowana w 1618 r., a uroczystość poświęcenia obchodzono w pierwszą niedzielę po św. Marcinie.
ARCHITEKTURA
Kościół w Szczaworyżu to orientowana, jednonawowa budowla z wzniesionym na planie kwadratu prezbiterium (dziś w kształcie trapezu), dwoma kaplicami na rzutach prostokątów, zakrystią oraz kruchtą znajdującą się w przyziemiu wieży. Kościół był wielokrotnie przebudowywany, m.in. ok. 1633 r. przez plebana Stanisława Rapecjusa. W 1726 i 1782 r. dobudowano kaplice boczne. W 1830 r. przebudowano wieżę kościoła. Kolejne, znaczne prace remontowe przy świątyni miały miejsce na przełomie 1994/1995 r. i dotyczyły remontu wieży. Podjęte zostały staraniem ks. Stanisława Kondraka.
W wyniku przebudowy wnętrza nadano świątyni cechy tzw. renesansu lubelskiego (typu lubelskiego). Przykładem tego jest trójprzęsłowa nawa główna przekryta kolebkowym sklepieniem z lunetami, nawiązująca do klasycznych północnowłoskich rozwiązań przestrzennych budowli z charakterystycznym zastosowaniem licznych detali architektonicznych, głównie listwowych dekoracji sztukatorskich. W środkowym polu sklepienia znajduje się chrystogram IHS w ozdobnym kartuszu wskazujący na Jezusa zbawiciela ludzi (IHS – Iesus Hominum Salvator).
Połączona z nawą kruchta przekryta jest, podobnie jak nawa główna, sklepieniem kolebkowym z lunetami oraz ozdobiona skromną dekoracją ramowo-listwową. Najstarsze relikty budowli to gotyckie szkarpy, znajdujące się w murach prezbiterium. Zachowały się również wsporniki w narożnikach, stanowiące fragmenty pierwotnie znajdujących się tu gotyckich sklepień.
Prezbiterium wzniesione pierwotnie na planie kwadratu uległo przekształceniom. Nakryte jest kopułą na pendentywach, nieco odkształconą u podstawy i przypominającą elipsę. Wieńczy ją późnorenesansowa latarnia, opięta hermami wolutowymi, dźwigającymi kamienną kopułkę.
Okazała wielokondygnacyjna wieża kościoła usytuowana na zachodnim przedłużeniu korpusu nawowego stanowi w parterze główne wejście do świątyni. Na piętrze zlokalizowano chór muzyczny. Wieża nakryta jest dachem namiotowym, złożonym z trójkątnych połaci zbiegających się w jednym punkcie i zwieńczona ośmiobocznym hełmem przeprutym arkadami z latarnią, iglicą i krzyżem. We wnętrzu umieszczone są trzy dzwony. Największy o imieniu Maryja ufundowany został w 1968 r. na pamiątkę rozpoczynającego się Millenium, staraniem proboszcza ks. Wacława Ptaszyńskiego i wikariusza ks. Kazimierza Borka. Średni nosi imię Jakub. Inskrypcja umieszczona na nim głosi: św. Jakubie Apostole – patronie naszej parafii, opiekuj się nami! Najmniejszy ma imię Paweł. Okna wieży osadzone są w późnorenesansowych, ciosowych obramieniach z nadokiennymi gzymsami.
Nad korpusem nawowym rozpięty jest dwuspadowy dach z umieszczoną na wschodnim szczycie barokową kamienną rzeźbą przedstawiającą NMP Niepokalanie Poczętą.
Przy świątyni dawna stara plebania, z nadbudowanym w 1904 r. piętrem, pierwotnie w przyziemi mieściła kostnicę, a w górnej kondygnacji kaplicę Niepokalanego Poczęcia NMP. Obecnie służy jako ołtarz polowy wykorzystywany podczas uroczystości liturgicznych.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA
Wchodząc do wnętrza świątyni uwagę przykuwa, poddany renowacji w ostatnim czasie, monumentalny ołtarz główny z łaskami słynącym obrazem Matki Bożej Łaskawej. Retabulum to wznosi się w partiach bocznych na cokole, przeprutym arkadowymi przejściami tworzącymi ambit (obejście wokół ołtarza). Na cokole wsparto postumenty podtrzymujące trzy kolumny z każdej strony, zakończone kompozytowym kapitelem. Pomiędzy nimi ustawiono figury świętych: rodziców Matki Bożej – św. Joachima i św. Anny oraz św. Norberta i św. Antoniego z Padwy. Zarówno kolumny, jak i postacie świętych umieszczone zostały na tle pilastrów. Na kolumnach wspiera się belkowanie, na którym po obu stronach umieszczono postacie aniołów. Całość wieńczy gloria z monogramem Maryi w otoczeniu promieni i główek anielskich. Centralną część ołtarza stanowi, umieszczony nad tabernakulum w niszy, wizerunek Matki Bożej Łaskawej, zdobiony stylizowanym lambrekinem oraz adorującymi aniołami. Pierwotnie za zasuwę obrazu służył odnowiony w 2008 r., umieszczony obecnie na ścianie, wizerunek przedstawiający św. Jakuba Apostoła w stroju pielgrzyma na tle krajobrazu. Ołtarz datowany na XVIII w. wskazuje na obecny w sztuce europejskiej i uważany za końcową fazę baroku nurt rokoka. Według przekazu ks. Jana Wiśniewskiego pierwotnie w kościele znajdowało się siedem ołtarzy. Obecnie jest ich pięć, stanowiących pod względem stylistycznym znaczną różnorodność. Od 1832 r. do połowy XIX w. powtarzały się wzmianki o ołtarzach: 1. główny pw. św. Jakuba Starszego z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem; 2. ołtarz pw. św. Sebastiana (po prawej stronie nawy) z obrazem św. Bernarda na zasuwie; 3. ołtarz pw. św. Anny (po lewej stronie nawy) z obrazem świętej Trójcy na zasuwie i obrazem św. Elżbiety w zwieńczeniu; 4. ołtarz pw. Matki Boskiej Bolesnej z obrazem Chrystus u słupa w zwieńczeniu; 5. ołtarz pw. św. Mikołaja; 6. ołtarz pw. Chrystusa Ukrzyżowanego (rozebrany po 1887 r.). Pod koniec XIX w. nastąpiły liczne zmiany w kościele, polegające na przebudowie i wymianie wyposażenia wnętrza. Wtedy też stare ołtarze wymieniono na inne, często składane z zachowanych elementów.
Przy ścianie łączącej prezbiterium z nawą główną, zwaną tęczową, znajdują się dwa wczesnobarokowe ołtarze. W jednym znajdują się obrazy św. Izydora, św. Stanisława Kostki i św. Anny Samotrzeć. W zwieńczeniu umieszczono wizerunek św. Krzysztofa. Dopełnieniem są niewielkie przedstawienia rzeźbiarskie świętych. W drugim ołtarzu poświeconym Najświętszemu Sercu Pana Jezusa pierwotnie mieścił się wizerunek Pana Jezusa Ukrzyżowanego, o czym świadczyły umieszczone niegdyś wokół narzędzia Męki Pańskiej (Arma Christi). Dziś wieńczy go wizerunek św. Leonarda. Dopełnieniem są wyobrażenia rzeźbiarskie nieznanych postaci oraz pelikana.
Kierując się z nawy głównej na południową stronę wchodzimy do niewielkiej kaplicy architektonicznym ołtarzem przedstawiającym w centralnej części rzeźbę Pana Jezusa Ukrzyżowanego, flankowanego przez dwie kolumny podtrzymujące ozdobne belkowanie, na którym umieszczono dwa klęczące anioły. Główną część przysłania obraz z wyobrażeniem św. Mikołaja, a całość wieńczy obraz Matki Bożej Szkaplerznej.
Po przeciwległej stronie, po trzech stopniach, wchodzimy do kaplicy północnej poświęconej Matce Bożej Bolesnej. Świadczy o tym ołtarz z obrazem o wysokich walorach artystycznych poświęcony Matce Boskiej Bolesnej, klęczącej przy zdjętym z krzyża ciele Zbawiciela. Jest to dzieło nieznanego autora rodzimej produkcji, wzorowanej prawdopodobnie na grafice wykonanej według obrazu włoskiego. W zwieńczeniu umieszczony został obraz przedstawiający Chrystusa przy kolumnie o cechach prowincjonalnych. Całość uzupełniają kolumny, stylizowane ucha z liści akantu oraz anioły trzymające włócznie – narzędzia męki pańskiej i adorujące Chrystusa, w zwieńczeniu.
Dopełnieniem wystroju wnętrza jest drewniany, wygięty parapet chóru muzycznego. W każdym kościele parafialnym znajduje się chrzcielnica. Ta w Szczaworyżu wykonana została z kamienia i ozdobiona dekoracją rzeźbiarską w połowie XVII wieku. W nawie głównej, po stronie południowej, umieszczona jest również barokowa ambona zwieńczona złocistą glorią. Wejście na nią znajduje się w zakrystii.
Wśród zabytków ruchomych można wymienić monstrancję z 1773 r., ufundowaną przez Teresę Ożarowską oraz naczynia liturgiczne z herbem Rawicz. Z 1898 r. pochodzi również kielich ofiarowany przez ks. Franciszka Pruszyńskiego, proboszcza z Sędziszowa. W prezbiterium wisi wieczna lampa wykonana ok. 1700 roku. W górnej części prezbiterium umieszczone zostały przeszklone gabloty z wotami oraz wizerunek Matki Bożej Nieustającej Pomocy, ofiarowany 26 października 1899 r. przez rodzinę Jana i Magdalenę (z Ciołków) Majka z Pęczelic.
EPITAFIA
Na ścianach kościoła umieszczone są liczne epitafia. Najstarsze z nich pochodzi z 1633 r. i poświęcone jest Dorocie Rzepczynie, matce ówczesnego proboszcza, ks. Stanisława Repeciusa.
Kolejnym epitafium wystawionym w 1634 r. jest płyta poświęcona Jakubowi i Barbarze z Balic Kosteckich, zmarłych ok. 1630 roku. Warto tu zauważyć, że wymieniony na tablicy Jakub Kostecki herbu Leszczyc był synem Stanisława, wnukiem Mikołaja, dziedzica okolicznych Kostek. Tablica ta usytuowana jest w kruchcie kościoła.
Pod chórem muzycznym znajduje się wmurowany w ścianę pomnik z płaskorzeźbą mężczyzny – Jana Sawela. Umieszczona na nim inskrypcja informuje, że prawdopodobnie pochodzi z ok. 1670 roku.
W XIX w. umieszczono, w kaplicy północnej Matki Bożej Bolesnej, tablicę dedykowaną pamięci Antoniego Olizara, dziedzica Sułkowic, zmarłego 17 września 1820 r., który wystawiła żona Marianna z Tarłów. Po jedenastu latach uzupełniono epitafium o drugą część, gdzie ta sama małżonka, powtórnemu mężowi Stanisławowi Nowakowskiemu „kamień ten położyła”.
W kaplicy południowej Pana Jezusa Ukrzyżowanego widnieje kolejne epitafium z 1855 roku. Inskrypcja umieszczona na nim głosi: DOM. Śp. Janowi Kantemu na Tęczynie z Szczekarzowic hrabiemu Tarło dziedzicowi dóbr Sułkowice z przyległościami i Zalesie Sędziemu Pokoju Okręgu Stopnickiego zmarłemu na dniu 16 grudnia 1855 r. wieku życia przykładnie spędzonego 65. Najlepszemu mężowi i Ojcu pogrążone w smutku z powodu tak wielkiej straty żona i dzieci ten pomnik wystawiły prosząc o pobożne za dusze Jego westchnienie.
Ciekawym dokumentem historii kościoła są odkryte pod tynkiem, znajdujące się w prezbiterium, dwie malowane inskrypcje łacińskie. Jedna z nich informuje, że kościół został konsekrowany w 1618 r., a uroczystość poświęcenia obchodzono w pierwszą niedzielę po św. Marcinie.
W kaplicach bocznych znajdują się wejścia do podziemnych krypt. W jednej z nich po stronie północnej znajduje się trumna ze szczątkami fundatorów i budowniczych kościoła. Uroczyste ich przeniesienie z udziałem potomków rodziny Kosteckich miało miejsce 27 sierpnia 1994 roku.
ŁASKAMI SŁYNĄCY OBRAZ MATKI BOŻEJ ŁASKAWEJ
Szczaworyż to jedno z najstarszych miejsc pielgrzymkowych diecezji kieleckiej, związanych z kultem Matki Bożej. W opisie z 1901 r., autorstwa ks. Grzegorza Augustynika, ówczesnego wikariusza parafii Janina, późniejszego proboszcza we Włoszczowej i Dąbrowie Górniczej, znaleźć można takie słowa: „Wieś Szczaworyż jest jedną z tych miejscowości diecezji kieleckiej, gdzie Matka Boska obrała sobie mieszkanie i w szczególny sposób zlewa obfite łaski na ukochane swe dzieci. (…) Dokumentem, że obraz Matki Boskiej w Szczaworyżu z dawien dawna łaskami słynie, jest nieustające nabożeństwo ludu, który z dalekich stron przychodzi tu licznie kompaniami. Wiara w cudowność obrazu przechodzi z pokolenia do pokolenia i z każdym rokiem widzimy coraz więcej pielgrzymów, szukających tu pociechy w różnych i ciężkich strapieniach. (…) Jedni szli pojedynczo, drudzy złączeni w małe kółka familijne, a inni w kompanii prowadzonej przez przewodnika z krzyżem i z chorągwiami. (…) Im bliżej byliśmy Szczaworyża, tym liczniejsze spotykaliśmy kompanie, tym wyraźniej słyszeliśmy śpiew: Gwiazdo śliczna wspaniała, Szczaworyżska Maryjo, do Ciebie się uciekamy, O Maryjo, Maryjo!”
Na wizerunku skupiającym uwagę pątników Maryja, ukazana w półpostaci (do połowy), zwraca się do Jezusa, który stoi na Jej kolanach. Niewiasta ubrana jest w czerwoną suknię, niebieski płaszcz i biały welon okrywający głowę. Dzieciątko zaś w białą, przezroczystą tunikę. Chrystus w prawej dłoni trzyma jabłko – symbol wieczności, życia, nieśmiertelności, odkupienia, władzy królewskiej i miłości. Wizerunek datowany na połowę XVII w., najprawdopodobniej w XVIII w. ozdobiony został srebrnymi, trybowanymi (repusowanymi, czyli zdobionymi wzorami dającymi w efekcie wypukłą formę) sukienkami. Głowy Maryi i Jezusa otaczają świetliste nimby.
Trudno jednoznacznie wskazać typ ikonograficzny szczaworyskiego wizerunku. Może on z jednej strony nawiązywać do namalowanego w 1537 r. przez niemieckiego malarza Łukasza Cranacha Starszego obrazu Madonny z Dzieciątkiem, przeznaczonego dla kościoła pw. św. Jakuba w Innsbrucku. Ze względu na szczególną urodę dzieła był on powielany i rozpowszechniany w licznych kopiach. Jedna z nich namalowana niemal w sto lat po powstaniu pierwowzoru, w 1622 r. została umieszczona w ołtarzu kościoła odpustowego OO. Kapucynów w Passawie. Przed tym łaskami słynącym wizerunkiem cesarz Leopold I złożył trofea wojenne zdobyte w bitwie pod Wiedniem, jako wotum dziękczynne za odniesione zwycięstwo. Układem kompozycyjnym podobny jest do charakterystycznego w X w. typu przedstawień Matki Bożej tzw. Eleusy (gr. miłosiernej). Stojące na kolanach Maryi nagie Dzieciątko pieszczotliwie przytula lewy policzek do Jej twarzy, a obejmując rączką za szyję tworzy atmosferę ciepła i radości płynącą z bliskości Matki i Dziecka.
Do dziś pielgrzymują do tronu Maryi i Jezusa liczni jej czciciele nie tylko z parafii, ale i z okolicy. Największe uroczystości odpustowe odbywają się w drugi dzień Zielonych Świąt, w święto Matki Kościoła. Wtedy to, jak opisywał ks. Grzegorz Augustynik, Matka Boża zdaje się mówić: Nazywacie mnie Matką i jestem nią, bo mi ten tytuł nadał mój Syn, gdy za was umierał na krzyżu. Jako matka czuwam nad wami i własnymi piersiami przed gniewem Ojca niebieskiego zasłaniam was, ale gdzie wasza miłość do mnie? Ustami mówicie, że mnie kochacie, a uczynkami ranicie mi serce. Krzyżujecie mojego Syna grzechami swymi. TY matko i ojcze prosisz o zdrowie dzieciny, gdy ci zachoruje, a gdy zdrowe, to przeklinasz i gorszysz. Wy dzieci niby płaczecie nad grobami rodziców, a gdy żyli, toście ich nie słuchali i zakrwawialiście ich serca. Bracia i siostry, sąsiedzi i małżonkowie modlicie się przed moim obrazem i chcecie, abym was w nieszczęściu ratowała, a między sobą żyjecie w nienawiści i wzajemnie się niszczycie. Kiedy widzę wasze cierpienie, żal mi was i rada bym wam dopomóc w biedzie, ale jakże mieć litość nad wami, kiedy wy ani Boga, ani Kościoła nie słuchacie. Przestańcie grzeszyć, a ja wam wyproszę wszystko, czego potrzebujecie.
Niecodzienną uroczystością, która odbyła się 2 maja 2014 r., był uroczysty ingres łaskami słynącego obrazu Matki Bożej Łaskawej Szczaworyskiej. W uroczystej procesji do świątyni powrócił, po przebytej renowacji, wizerunek Maryi i Jezusa. Dokonano też poświęcenia odnowionego ołtarza głównego. Poświęcony czas i zaangażowanie wiernych czcicieli było wymownym świadectwem wiary i miłości do Chrystusa i Jego Matki – Maryi.
NA JAKUBOWYM SZLAKU
Pielgrzymowanie do grobu św. Jakuba Starszego Apostoła, zwanego też Większym, w Santiago de Compostela, miejscowości położonej w hiszpańskiej Galicji, sięga średniowiecza. Obok Rzymu i Jerozolimy było to bowiem jedno z trzech najważniejszych miejsc pielgrzymkowych zachodniej Europy. Szlaków wiodących do tego sanktuarium było kilka. Najstarszy z nich to Droga Pierwotna z Orviedo do Santiago. Istniała też Droga Angielska, tzw. Szlak Arousa, Droga Portugalska, Trasa Srebrna oraz Trasy Francuskie (St. Denis/Paryż/Tours (via Turonensis), Vézelay (via Lemovicensis), Le-Puy-en-Velay (via Podensis) i Arles (via Tolosana). Te cztery trasy łączyły się w Puenta la Reina i stanowiły jeden wspólny szlak zwany Wielką Drogą. Istniała też tradycja pielgrzymowania z Polski do Santiago de Compostela. Jak podają historycy, pierwszym odnotowanym w hiszpańskich dokumentach pątnikiem, był Jakub Cztan oraz chorąży warszawski Paweł z Radzanowa.
Kościół w Szczaworyżu usytuowany jest na szlaku Małopolskiej Drogi św. Jakuba. Prowadzi ona z Sandomierza do Krakowa, gdzie znajduje się siedem kościołów pod wezwaniem św. Jakuba Starszego Apostoła. Znajdują się one w Sandomierzu, Kotuszowie, Szczaworyżu, Probołowicach, Pałecznicy, Niegardowie i Więcławicach Starych. Niewielkie odległości pomiędzy tymi świątyniami mogą świadczyć o istnieniu w średniowieczu szlaku pielgrzymkowego prowadzącego do grobu św. Jakuba Starszego Apostoła w Santiago de Compostela. Miejsca te pełniły zapewne rolę kościołów stacyjnych.
Odtworzona dziś Małopolska Droga Św. Jakuba, licząca ok. 200 km długości, obejmuje tereny historycznej dzielnicy państwa pierwszych Piastów i nawiązuje do istniejącego w średniowieczu traktu handlowego prowadzącego od Sandomierza do Krakowa. Pierwszy odcinek Małopolskiej Drogi otwarty został w 2008 r. Prowadzi on z Pałecznicy przez Więcławice Stare do Krakowa. Kolejna inauguracja odcinka z Sandomierza do Pałecznicy przez Szczaworyż miała miejsce w 2009 r. Na długości tego szlaku nawiedzić można cztery sanktuaria maryjne: Matki Bożej Różańcowej w Sandomierzu, Matki Bożej Łokietkowej w Wiślicy, Matki Bożej Zielenickiej w Zielenicach oraz Matki Bożej Łaskawej w Szczaworyżu. Dodatkową atrakcją są trzy parki krajobrazowe: Dłubniański, Nadnidziański i Szaniecki. Cały szlak oznakowany jest za pomocą tabliczek z symbolem muszli św. Jakuba. Jest to żółta muszla umieszczona na granatowym tle, od której wychodzą promienie. Dodatkiem jest żółta strzałka wskazująca kierunek pielgrzymom.
NASZ PATRON – ŚW. JAKUB STARSZY APOSTOŁ
Jakub jest to imię biblijne wywodzące się z języka hebrajskiego (Jakub patriarcha, XVIII w. przed Chrystusem) i oznaczające niech Bóg strzeże. W Polsce imię to znane jest od XIII wieku. Od niego pochodzą polskie nazwiska np. Jakubowski, miejscowości np. Jakubowice, jak i niektóre przysłowia np. Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie.
Wśród Apostołów dwóch z nich nosiło to imię i dla odróżnienia otrzymali nazwę: Starszy i Młodszy, albo Większy i Mniejszy. Decydował o tym nie ich wiek, ale który z nich pierwszy przystąpił do grona Dwunastu.
Patron św. Jakub Starszy (Większy) Apostoł był bratem św. Jana Apostoła i Ewangelisty. Ojcem ich był Zebedeusz, a matką Salome – kuzynka Najświętszej Maryi Panny, zwana niegdyś siostrą Matki Jezusa. Zebedeusz ze swymi synami Jakubem i Janem mieszkali nad jeziorem Tyberiadzkim (Galilejskim) i trudnili się rybołówstwem, podobnie jak Piotr, Andrzej i Filip. Święty Łukasz pisze wyraźnie, że byli wspólnikami. Zaś matka Synów Zebedeuszowych, Salome, należała do najwierniejszych towarzyszek – niewiast, które usługiwały Jezusowi – podczas Jego publicznej działalności.
Jakub wybrany na Apostoła (Mt 4, 21-22, Łk 5, 1-11), widniał zawsze niemal na czele listy. Pan Jezus wyszczególniał św. Jakuba razem ze św. Piotrem i św. Janem. Byli oni świadkami m.in. wskrzeszenia córki Jaira, tajemnicy Przemienienia, oraz Jezusowego krwawego konania w Ogrójcu. Jakub był gwałtownego usposobienia i popędliwego charakteru. Dlatego Pan Jezus nazwał go Synem Gromu. Po Zmartwychwstaniu i Wniebowstąpieniu został biskupem Jerozolimy. Kiedy Herod I Agryppa chciał się przypodobać Żydom, skierował w Jerozolimie prześladowanie przeciwko wyznawcom Chrystusa. Uwięził wtedy Jakuba i Piotra, co w konsekwencji zaowocowało skazaniem i śmiercią św. Jakuba. W tym także czasie Herod zaczął prześladować niektórych członków Kościoła. Ściął mieczem Jakuba, brata Jana(Dz 12, 1-2). Jako pierwszy z Apostołów poniósł śmierć męczeńską za Chrystusa. Historyk Euzebiusz podaje jako głos tradycji, że św. Jakub ucałował swojego kata, czym go tak wzruszył, że ten się nawrócił i wyznał Chrystusa, ponosząc z nim śmierć męczeńską.Zgodnie z tradycją miało to miejsce w 44 roku.
W średniowieczu powstała legenda, że św. Jakub zanim został biskupem Jerozolimy, zaraz po Zesłaniu Ducha Świętego udał się do Hiszpanii i tam głosił Chrystusa. Potem znowu powrócił do Jerozolimy zostając jej pierwszym biskupem i tam w 44 r. poniósł śmierć męczeńską. Kiedy w VII w. Arabowie zajęli Ziemię Świętą, ciało św. Jakuba miało być potajemnie wywiezione do Hiszpanii i tam złożone do grobu. Kiedy i tam Maurowie wtargnęli, ciało Świętego ukryto. Po około 150 latach zapomniano o nim. Dopiero w I poł. IX w. biskup Teodomir, prowadzony w sposób cudowny na pole spadających gwiazd,odnalazł tam grób Świętego. Nazwa Santiago de Compostella wywodzi się od słowa Campus stellae – Pole gwiazdy. Zaraz po tym wydarzeniu ówczesny król Hiszpanii Alfons II razem z biskupem zorganizowali pierwszą pielgrzymkę do grobu Świętego. Na przełomie XII i XIII w. na tym miejscu wybudowano wspaniałą świątynię, która w średniowieczu i do obecnych czasów jest miejscem sławnych pielgrzymek całej Europy. Dzień 25 lipca jest świętem ku jego czci. Jeżeli ten dzień przypada w niedzielę, wtedy – na mocy tradycji – w Hiszpanii i Portugalii jest obchodzony tzw. „Święty Rok Jakubowy”. Święty Jakub jest głównym patronem Hiszpanii i Portugalii, zakonów rycerskich walczących z islamem, czapników, hospicjów, szpitali, kapeluszników, pielgrzymów i sierot. W ikonografii św. Jakub Starszy Apostoł przedstawiany jest jako starzec o silnej budowie ciała w długiej tunice i w płaszczu lub jako pielgrzym w miękkim kapeluszu z szerokim rondem. Jego atrybutami są: bukłak, kij pielgrzyma, księga, miecz, muszla, torba, turban turecki oraz zwój. (
www.apostol.pl)
